روش های مختلف کود دهی گیاهان و درختان

پس از بررسی نیازهای تغذیه‌ای درختان و گیاهان و تأمین عناصر کودی مورد نیاز، باید به این نکته توجه داشت که گیاه یا درخت با استفاده از چه روشی، بیشترین میزان جذب و بالاترین بازدهی را از کود دریافت‌شده خواهد داشت. انواع کودها را می‌توان به روش‌های مختلفی در اختیار گیاهان قرار داد. روش‌های کوددهی شامل موارد زیر است:

1. محلول‌پاشی بر سطح برگ

2. کودآبیاری

3. چالکود، نوار کود، شیارکود

4. پاشش سطحی

5. آبیاری استارتر

6. تزریق مستقیم کود

اما این پرسش مطرح است که در هر یک از این روش‌های کوددهی، چه اصولی را باید رعایت کرد؟ هر روش چه مزایا و معایبی دارد؟ و در نهایت، چه نوع کودی با چه روشی بیشترین جذب را برای گیاه به همراه خواهد داشت؟ در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت.

1_ محلول پاشی برگی

هنگامی‌که ریشه گیاه به دلایل مختلفی مانند غلظت بالای املاح در خاک، تثبیت عناصر غذایی در خاک، عدم جذب مناسب آن‌ها، شوری خاک، سردی خاک، آسیب‌دیدگی ریشه‌ها و دیگر عواملی که باعث محدود شدن فعالیت ریشه و جذب عناصر می‌شوند، دچار مشکل شود و نیاز به تغذیه مکمل گیاه احساس گردد، محلول‌پاشی برگی به عنوان یک استراتژی تکمیلی تغذیه، می‌تواند یکی از راه‌های تأمین سریع نیازهای غذایی گیاه باشد.

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تفاوتی در عملکرد و کیفیت محصول بین مصرف عناصر غذایی از طریق برگ و ریشه وجود ندارد؛ اما همواره اولویت با «موتور محرک گیاه» یعنی ریشه است، و انتظار افزایش عملکرد بالا تنها از طریق محلول‌پاشی برگی، انتظاری معقولانه نخواهد بود.

اگر در زمان محلول‌پاشی برگی به عواملی مانند دما، رطوبت محیط، غلظت و ترکیب محلول، نور و… توجه شود، می‌توان بیشترین میزان جذب عناصر را در گیاه فراهم نمود.

2_کود آبیاری

از روش‌های کوددهی بسیار کارآمد با جذب سریع عناصر توسط ریشه در زراعت و باغات، «آبیاری» یا «آبکود» می‌باشد. در این روش، با استفاده از تجهیزاتی نظیر نصب شیر خروجی در پایین بشکه ذخیره کود، تانکر مخصوص کود، استخرهای ذخیره آب و یا سیستم‌های آبیاری مانند قطره‌ای، می‌توان با توجه به عناصر مورد نیاز گیاه و سن درخت، همان عناصر را به همراه آب آبیاری در اختیار ریشه قرار داد.

در روش کودآبیاری، عناصر غذایی به‌صورت مستقیم وارد محیط فعال ریشه می‌شوند و چون مواد غذایی در آب حل شده و به‌صورت محلول به ریشه می‌رسند، به‌سرعت جذب شده و به سمت اندام‌های مختلف گیاه یا درخت حرکت می‌کنند.

از مزایای این روش می‌توان به مصرف بهینه آب (صرفه‌جویی در حدود ۵۰ درصد آب مصرفی)، جذب سریع کود توسط ریشه، و قابلیت غذارسانی در تمام طول فصل رشد اشاره کرد؛ که به همین علت در مناطق خشک و نیمه‌خشک با استقبال و استفاده بیشتری همراه بوده است.

3_چالکود- کانالکود

از روش‌های معروف و بسیار متداول در باغات میوه برای کوددهی، جای‌گذاری کود در ناحیه حضور ریشه‌ها به‌صورت چالکود، نوارکود و شیارکود می‌باشد. در این روش، با توجه به نیاز غذایی درخت، مقدار کود محاسبه‌شده در اطراف تنه و در انتهای یک‌سوم شاخه‌های جانبی، به‌صورت شیارکود در اختیار ریشه‌های موئین قرار داده می‌شود.

بهترین زمان انجام این عملیات، اواخر پاییز و اوایل زمستان است تا هنگام بیدار شدن درخت و گرم شدن خاک و فعال شدن ریشه، منابع غذایی به‌راحتی در دسترس آن قرار گیرند.

از معدود ایراداتی که می‌توان به روش چالکود وارد دانست، قطع شدن بخشی از ریشه‌های درختان است؛ اما در بسیاری از موارد، این عمل نقش هرس ریشه را ایفا کرده و در برخی از درختان با رشد رویشی بالا، آن‌ها را مجبور به ورود به فاز زایشی و تولید میوه بیشتر می‌نماید. همچنین، به‌طور همزمان، ریشه‌های قطع‌شده شروع به ترمیم کرده و درخت را وادار به تشکیل ریشه‌های جدید می‌کند.

در مناطق گرم و خشک، می‌توان عمق چالکود را افزایش داد تا از حرکت ریشه‌ها به سطح گرم خاک و در نتیجه مواجهه با تنش خشکی جلوگیری شود.

از مزایای روش چالکود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تهویه مناسب خاک

2. افزایش توده ریشه

3. افزایش سطح برگ

4. بالا بردن راندمان تولید

5. حفظ بیشتر رطوبت در خاک

4_پخش سطحی کود

پخش سطحی کودهای جامد، از ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های کوددهی به شمار می‌رود که معمولاً کشاورزانی که به کشت غلات، سبزیجات و گیاهانی مانند شبدر و یونجه می‌پردازند، از این روش استفاده می‌کنند. در این روش، کود به‌صورت یکنواخت و همگن بر سطح زمین پخش می‌شود و معمولاً از کودهای گرانوله و گاه در مقیاس کوچک، از کودهای پودری استفاده می‌گردد.

کوددهی سطحی می‌تواند در سه زمان مختلف انجام شود: پیش از کاشت، هم‌زمان با کاشت، و پس از کاشت؛ که در حالت پس از کاشت به آن «کود سرک» گفته می‌شود.

از مزایای این نوع کوددهی می‌توان به هزینه کمتر نیروی کار، عدم نیاز به تجهیزات خاص، و همچنین کاهش خطر گیاه‌سوزی به‌دلیل تماس گیاه با غلظت پایین‌تری از کود اشاره کرد. از معدود معایب آن نیز می‌توان به این نکته اشاره نمود که علاوه بر گیاه هدف، علف‌های هرز نیز از کود بهره‌مند شده و رشد آن‌ها تحریک می‌گردد.

5_آبیاری استارت:

پیش از آغاز فصل رشد، در اسفندماه و اوایل بهار، در برخی مناطق که خاک دیرتر گرم می‌شود، استفاده از ترکیباتی که موجب یک استارت قوی‌تر و قدرتمندتر درختان می‌گردد، می‌تواند بهره‌وری بیشتری را در سال جاری به همراه داشته باشد.

دو عنصر نیتروژن و فسفر از عناصر کلیدی به شمار می‌روند که موجب آغاز پرقدرت رشد و ایجاد شوک رشدی در ابتدای فصل برای درختان می‌شوند. محلول استارتر، صرفاً در شرایطی که هوا سرد، خاک مرطوب و ریشه‌ها هنوز تحریک نشده‌اند و توسعه نیافته‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و هیچ‌گونه ارتباطی با میزان حاصل‌خیزی خاک ندارد.

6_تزریق کود:

از روش‌های نوین تغذیه در باغات، تزریق مستقیم کود به درخت می‌باشد؛ روشی که در شرایط خاص، مانند آهکی بودن خاک، قلیایی بودن، شوری یا خشکی خاک، و حتی در مواردی که به‌دلیل ساخت‌وساز اطراف درختان، امکان جای‌گذاری مناسب کود وجود ندارد، می‌تواند دریچه‌ای نو در علم تغذیه گیاهی باشد.

در این روش، به وسیله مته‌های ریز و ویژه‌ای، سوراخ‌هایی در تنه درخت تا عمق آوندهای چوبی ایجاد می‌شود و سپس با استفاده از سرنگ‌های خاص، استوک غذایی متناسب با نیاز درخت تهیه و در این ناحیه تزریق می‌گردد.

گاه به‌جای استفاده از سرنگ برای تزریق، محلول غذایی آماده‌شده در یک مخزن ریخته شده و در قسمت بالایی درخت نصب می‌گردد. سپس به‌وسیله یک شلنگ نازک، همانند سرم‌های پزشکی، محلول به‌آرامی و به‌تدریج در اختیار درخت قرار می‌گیرد.

چندنکته مهم درباره کود دهی:

✓ بهتر است به گیاهانی که علائم تنش خشکی را نشان می‌دهند، تا زمان برقراری آبیاری منظم، کود داده نشود؛ چراکه برخی از کودها ممکن است در شرایط کمبود آب، به ریشه‌ها آسیب رسانده و موجب ریشه‌سوزی شوند.

✓ ترکیب برخی از کودها با یکدیگر می‌تواند منجر به تثبیت عناصر شده و نتیجه‌گیری را به‌طور قابل‌توجهی به تأخیر اندازد. به‌عنوان مثال، بهتر است عنصر کلسیم با عناصر دیگر ترکیب نشود، یا در صورت نیاز به ترکیب، ابتدا در مقادیر کم آزمایش گردد.

✓ استفاده نکردن از آب‌های شور و آلوده برای کوددهی از طریق محلول‌پاشی سطح برگ، از نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

✓ اگر گیاه یا درخت درگیر تنش‌های دمایی، بیماری یا آفات باشد، نمی‌تواند بازدهی مناسبی از کود دریافت‌شده داشته باشد. بنابراین، در صورت وجود بیماری یا آفت، ابتدا باید با استفاده از سم مناسب نسبت به درمان آن اقدام نمود و سپس فرآیند تغذیه و تقویت گیاه آغاز شود.