تقریباً تمام اندام‌های گیاه حاوی مقادیر متفاوتی از Fe هستند، اما این عنصر در برگ‌ها بیشترین تمرکز را دارد. با کاهش سبزینه و زرد شدن برگ‌ها، فرآیند فتوسنتز و جذب کربن نیز کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی، گیاه قادر به تولید مواد مغذی اصلی مورد نیاز خود نخواهد بود، که این امر به‌تدریج منجر به ضعف و در نهایت زوال آن می‌شود.

دلایل کمبود آهن در گیاهان

در بیشتر نقاط کشور ما، مهم‌ترین عامل کمبود Fe، بیش‌بود (سمیّت) بی‌کربنات در محلول خاک است. اغلب خاک‌های ایران حاوی مقدار زیادی آهک هستند، اما آهک به‌تنهایی مشکل چندانی در جذب آهن ایجاد نمی‌کند. زیرا ریشه گیاه با ایجاد شرایط ویژه‌ای در اطراف خود، از طریق ترشح پروتون، اسیدهای آلی و کلات‌های طبیعی، قلیائیت خاک را در نزدیکی ریشه کاهش داده و در نتیجه، حلالیت ترکیبات آهن‌دار موجود در خاک را افزایش می‌دهد و آهن مورد نیاز گیاه را به میزان کافی تأمین می‌کند.

در بیشتر مناطق کشور ما، مهم‌ترین عامل کمبود آهن، بیش‌بود (سمیّت) بی‌کربنات در محلول خاک است. اغلب خاک‌های ایران حاوی مقدار زیادی آهک هستند، اما آهک به‌تنهایی مشکل جدی در جذب آهن ایجاد نمی‌کند. زیرا ریشه گیاه با ایجاد شرایط ویژه در اطراف خود، از طریق ترشح پروتون، اسیدهای آلی و کلات‌های طبیعی، قلیائیت خاک را در نزدیکی ریشه کاهش داده و در نتیجه، حلالیت ترکیبات آهن‌دار موجود در خاک را افزایش داده و آهن مورد نیاز گیاه را به میزان کافی تأمین می‌کند.

نکته: پیش از کاشت درختان و محصولات زراعی، با آگاهی کامل از وضعیت آب و خاک و اعمال مدیریت صحیح در مزرعه، می‌توان عوامل بازدارنده را تا حد امکان کاهش داده و کنترل کرد.

علائم کمبود آهن در گیاهان:

تقریباً تمام درختان میوه مناطق معتدله، از جمله سیب، زردآلو، گیلاس، بادام، هلو، شلیل، آلو و انگور، نسبت به کمبود آهن بسیار حساس هستند.

کمبود آهن به‌صورت کلروز بین‌رگبرگی و سبز ماندن رگبرگ‌ها در برگ‌های جوان مشاهده می‌شود. با تشدید این کمبود، برگ‌های پایینی نیز زرد شده و علائم آن علاوه بر برگ‌های جوان، روی برگ‌های قسمت انتهایی گیاه نیز ظاهر می‌شود، که در نتیجه، گیاه تا حدی شادابی خود را از دست می‌دهد.

معمولاً کمبود Fe با کمبود عناصری مانند روی (Zn) همراه است. در این شرایط، برگ‌های موجود بر روی سرشاخه‌های جوان زرد و کوچک شده، لکه‌های نکروزه روی آن‌ها ظاهر می‌شود، برگ‌ها ریزش کرده و سرشاخه‌ها لخت به نظر می‌رسند. در این حالت، درخت صرفاً برای بقای خود می‌جنگد و دیگر نمی‌توان انتظار تولید محصولی مناسب از آن داشت.

بطور کلی میتوان علائم کمبود آهن درگیاهان را در موارد زیر خلاصه کرد:

1_کلروز بین رگبرگی در برگ های جوان

به نظر می رسد شرایط محیطی بر نوع مکانیسم جذبی آهن تاثیر دارد. در شرایط کمبود تبخیر و تعرق گیاه، مکانیسم انتشار، روش اصلی برای جذب آهن میباشد. در شرایط رطوبت پایین، اسیدیته بالا و غلظت كم عنصر آهن در خاک ، حرکت یونهای آهن به به سمت ریشه کمتر شده و علائم کمبود آهن در درخت پدیدار می شود.از سوی دیگر غلظت بالای عناصر دیگر درخاک مانند:فسفر ،منگنز و روی در رقابت با آهن برای جذب ، سبب کاهش جذب آهن میشوند.

نکته:قبل از کاشت درختان و محصولات زراعی با اطلاع کامل از وضعیت آب و خاک و اعمال مدیریت صحیح مزرعه می توان عوامل بازدارنده را تا حد امکان کاهش داد و کنترل نمود.

علائم کمبود آهن در گیاهان:

تقریبا تمام درختان میوه مناطق معتدله شامل درختان سیب، زرد آلو ،گیلاس ،بادام هلو و شلیل،  آلو و انگور نسبت به کمبود آهن بسیار حساس می باشند.

که  کمبود Fe به صورت کلروز بین رگبرگی و سبزماندن رگبرگها دربرگهای جوان مشاهده میشود که با تشدید کمبود Fe برگهای پایینی نیز زرد می شوند.علاوه بر برگهای جوان روی برگهای قسمت انتهایی گیاه نیز مشاهده میشود و گیاه تا حدودی شادابی خود را از دست میدهد.

معمولاً کمبود Fe با کمبود عناصری مانند :روی (zn)همراه شده که در این صورت برگهای موجود بر روی سرشاخه های جوان زرد و کوچک شده  و لکّه های نکروزه برروی برگ ایجاد شده، برگها ریزش کرده و سرشاخه ها لخت دیده میشوند. دراین حالت درخت صرفا برای بقای خود می جنگد و دیگر نمیتوان انتظار تولید محصول مناسب از درخت داشت.

بطور کلی میتوان علائم کمبود آهن درگیاهان را در موارد زیر خلاصه کرد:

1_کلروز بین رگبرگی در برگ های جوان

2_زرد و کوچک شدن برگ ها

3_سبز ماندن رگبرگ ها و در صورت عدم تامین آهن ، ریزش برگ ها

چه عواملی کمبود آهن را تشدید میکنند؟

برخی عوامل در صورت بروز کمبود آهن در درختان، موجب تشدید این کمبود و در نهایت زوال درختان می‌شوند. از جمله این عوامل می‌توان به تهویه نامناسب و فشردگی خاک، عدم تعادل عناصر در خاک، استفاده مداوم از کودهای فسفره، کیفیت نامناسب آب آبیاری، آهکی بودن خاک و آبیاری مکرر و غرقاب کردن خاک اشاره کرد.

علائم سمیت آهن در گیاه:

علائم بیش‌بود عنصر آهن به‌ندرت مشاهده می‌شود و گاهی چندین برابر حد مطلوب، آهن در برگ گیاه تجمع می‌یابد، بدون اینکه علائم سمیّت ظاهر شود. در شرایط سمیّت آهن، برگ‌ها برنزه شده و لکه‌های قهوه‌ای روی آن‌ها نمایان می‌شود.

کمبود آهن چگونه رفع میشود؟

منابع کودی مختلفی برای تأمین Fe وجود دارد که می‌توان از طریق مصرف خاکی یا محلول‌پاشی برگی نسبت به رفع کمبود آن اقدام کرد. منابع سولفاته آهن و کلات‌های مختلف از اصلی‌ترین منابع تأمین Fe محسوب می‌شوند.

برای مصرف خاکی Fe، می‌توان از روش‌های چالکود یا کانال‌کود استفاده کرد و بر اساس سن گیاه، بافت خاک و نوع کود مصرفی، مقدار معینی را برای هر نوع گیاه تجویز نمود.

برای دستیابی به نتیجه‌ای سریع‌تر از کودهای تجویز شده، می‌توان کود Fe را با اسید هیومیک ترکیب کرده و سپس در اختیار گیاه قرار داد.

مقدار مصرف کود Fe:

آهن محلول پاشی:

درختان میوه: ۲ لیتر در هر هزار لیتر آب
سبزیجات: ۱ لیتر در هر هزار لیتر آب
صیفی‌جات: ۱.۵ لیتر در هر هزار لیتر آب
گیاهان آپارتمانی: ۱ لیتر در هر هزار لیتر آب
گیاهان زینتی بزرگ: ۱.۵ لیتر در هر هزار لیتر آب
کود آبیاری: ۵ لیتر در هر هکتار

کلات آهن و آهن پودری:

نهال‌های جوان: ۵ تا ۱۰ گرم برای هر درخت
درختان بارده: ۳۰ تا ۱۰۰ گرم برای هر درخت
زراعت: ۲ تا ۴ کیلوگرم در هر هکتار
گلخانه: ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هر هزار متر مربع قابل استفاده می‌باشد.

نکته قابل توجه:

میزان مصرف کود Fe خریداری‌شده بسته به نوع ترکیبات سازنده و فرم آن (پودری یا مایع) متغیر بوده و مقدار مصرف بر روی توضیحات آن درج شده است.

سخن پایانی: باور غلط بسیاری از کشاورزان و باغدارانی که همچنان از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند درباره تأمین Fe گیاه، باعث شده است که از براده Fe، قطعات Fe درون چالکود، پرچ کردن میخ به تنه درختان و روش‌هایی از این قبیل بهره ببرند. این روش‌ها تاکنون توسط هیچ کارشناسی تأیید نشده‌اند، زیرا قابلیت جذب توسط گیاه را نداشته و یا ممکن است سال‌ها طول بکشد تا در خاک تجزیه شده و به فرم قابل جذب برای گیاه تبدیل شوند.