میکوریزا چیست؟Mycorrhizae
قارچ‌های میکوریزا به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین همزیست‌های ریشه، سطح جذب ریشه را افزایش داده و به بهبود دسترسی گیاه به عناصری همچون فسفر و سایر عناصر کم‌تحرک در خاک کمک می‌کنند.
ترکیب دو واژه‌ی لاتین “myco” (به معنای قارچ) و یونانی “rhiza” (به معنای ریشه) به قارچ‌های همزیست اشاره دارد که بیانگر ارتباط همزیستی میان قارچ و ریشه‌ی گیاه میزبان است. در این سیستم، قارچ با تشکیل میسیلیوم—شبکه‌ای گسترده از رشته‌های ظریف و درهم‌تنیده—در اطراف ریشه‌ی گیاه، برخی مواد معدنی، به‌ویژه فسفات خاک را جذب کرده و در اختیار گیاه قرار می‌دهد. در مقابل، از ریشه‌ی گیاه میزبان قند، اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و برخی ترکیبات آلی دیگر را دریافت می‌کند.
انواع میکوریزا:
قارچ‌های میکوریزا بر اساس نحوه‌ی قرارگیری میسیلیوم بر روی ریشه‌ی گیاهان میزبان، به سه گروه تقسیم می‌شوند:
1. اکتومیکوریزا (Ectomycorrhizae): میسیلیوم در بیرون از سلول‌های پارانشیمی ریشه تشکیل می‌شود.
2. اندومیکوریزا (Endomycorrhizae): میسیلیوم در داخل سلول‌های پارانشیمی ریشه گسترش می‌یابد.
3. اکتاندومیکوریزا (Ectandomycorrhizae): میسیلیوم هم در بیرون و هم در داخل سلول‌های پارانشیمی ریشه شکل می‌گیرد.
هر یک از این گروه‌ها ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند.
1_اکتو میکوریزا. (Ectomycorrhizae)
این قارچ‌ها به درون سلول‌های ریشه نفوذ نمی‌کنند و به همین دلیل، همزیستی آن‌ها برونی (اِکتو) نامیده می‌شود.
این قارچ‌ها با تشکیل پوسته یا غلافی کم و بیش ضخیم بر روی سطح ریشه‌های کوتاه تغذیه‌کننده (ریشه‌های موئین)، که معمولاً با تغییر رنگ و تغییر شکل این ریشه‌ها به‌صورت انشعابات کوتاه دو یا چندشاخه‌ای مکرر همراه است، از ریشه‌های غیرمیکوریزی قابل‌تشخیص هستند.
در این نوع همزیستی، قارچ با تولید میسیلیومی انبوه و متراکم سطح ریشه را می‌پوشاند. گیاهانی که به این نوع قارچ آلوده می‌شوند، با لایه‌ای متراکم از ریسه‌های قارچی پوشیده شده و مستقیماً با خاک در تماس نیستند.
2_اندو میکوریزا.(Endomycorrhizae)
در این نوع میکوریزا، آثار قارچی بر روی ریشه‌ی میزبان قابل مشاهده نیست و از نظر ظاهری تفاوتی بین ریشه‌های آلوده و غیرآلوده دیده نمی‌شود.
ریسه‌های این قارچ‌ها از طریق تارهای کشنده یا سلول‌های اپیدرمی ریشه وارد سلول‌های میزبان می‌شوند. پس از ورود، شبکه‌ای درون سلول میزبان تشکیل می‌دهند که از رشته‌های نازک و دوشاخه‌ای به نام آربوسکول ساخته شده است. این ساختار، شکلی شبیه به اندام‌های مکنده دارد و تبادل مواد و همزیستی بین قارچ و سیتوپلاسم میزبان از طریق همین نواحی انجام می‌شود.
3_اکتاندو میکوریزا. (Ectandomycorrhizae)
میکوریزاهای بوته‌ای – کیسه‌ای
این نوع میکوریزا به دلیل نفوذ قارچ به داخل سلول‌های پوست ریشه، در دسته‌ی اندومیکوریزاها قرار می‌گیرد. وجود آربوسکول‌ها (پایگاه‌های انتقال مواد غذایی) تنها نشانه‌ی قطعی برای تشخیص این نوع میکوریزا محسوب می‌شود. به همین دلیل، معمولاً به‌صورت میکوریزای بوته‌ای (Arbuscular) نامیده می‌شوند.
میکوریزای بوته‌ای رایج‌ترین نوع میکوریزا در سلسله‌ی گیاهی است. توانایی تشکیل این نوع همزیستی در بیش از ۲۵ هزار گونه‌ی گیاهی، از انواع کاملاً ابتدایی تا گیاهان عالی، گزارش شده است.
میکوریزا چه نقشی در خاک دارد؟
قارچ‌های میکوریزا می‌توانند با تحریک رشد میکروارگانیسم‌ها در محیط ریزوسفر، ساختار جامعه‌ی میکروبی خاک را تغییر دهند. همچنین، این قارچ‌ها قادرند فرایندهای بیولوژیکی خاصی مانند تثبیت نیتروژن را در خاک تحت تأثیر قرار دهند.
قارچ‌های همزیست نقش مهمی در تشکیل و پایداری دانه‌بندی خاک ایفا کرده و از طریق تولید یک ماده‌ی قندی-پروتئینی به نام گلومالین، کیفیت خاک را بهبود می‌بخشند. گلومالین‌ها با اتصال به ذرات معدنی یا مواد آلی خاک و تشکیل توده‌های گرانولی، موجب افزایش کیفیت خاک می‌شوند.
تخمین زده می‌شود که میسیلیوم این قارچ‌ها حدود ۷۰ درصد از جامعه‌ی میکروبی زنده‌ی خاک را تشکیل می‌دهد.
فواید همزیستی میکوریزا و ریشه گیاهان:
قارچ‌های میکوریزا علاوه بر افزایش جذب عناصر غذایی، موجب افزایش میزان فتوسنتز شده و در نتیجه، رشد، تولید و کیفیت محصول را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از آنجا که این قارچ‌ها توانایی گیاه میزبان را در جذب فسفر و عناصر معدنی از خاک، به‌ویژه از منابع غیرقابل‌دسترس، افزایش می‌دهند، به‌عنوان میکروارگانیسم‌های مفید خاک شناخته شده و تحت عنوان کود زیستی نام‌گذاری می‌شوند. به نظر می‌رسد که قارچ‌های میکوریزا می‌توانند جایگزین مناسبی برای بخشی از کودهای شیمیایی، به‌ویژه کودهای فسفاته، در اکوسیستم‌های مختلف باشند.
علاوه بر کمک به جذب عناصر غذایی، قارچ‌های میکوریزا با تأثیر بر انتقال کربوهیدرات‌ها در گیاه، جذب نیتروژن را نیز تقویت می‌کنند. همچنین، این قارچ‌ها با افزایش سطح جذب ریشه، توان تحمل به خشکی را در گیاهان میزبان، به‌ویژه در مناطق خشک، بالا می‌برند.
افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماری‌زای ریشه، به‌صورت مستقیم از طریق ایجاد یک مانع فیزیکی بر روی ریشه (مانند تشکیل غلاف قارچی در اکتومیکوریزها) یا تولید مواد ضد رشد پاتوژن‌ها مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها صورت می‌گیرد. همچنین، به‌طور غیرمستقیم، با بهبود تغذیه‌ی گیاه و تسریع رشد آن، مقاومت گیاه را افزایش می‌دهند.
نکته:
برای دستیابی به حداکثر بهره‌گیری از پتانسیل مفید سیستم‌های میکوریزی، انتخاب مناسب‌ترین نوع قارچ برای هر واریته‌ی گیاهی و شرایط زراعی موردنظر ضروری است.
افزایش بهره‌وری خاک با میکوریزا: چگونه کشاورز 24 به بهبود کشاورزی کمک می‌کند
مقاله‌ی حاضر به بررسی اهمیت انتخاب مناسب نوع قارچ میکوریزا برای گیاهان و شرایط زراعی مختلف پرداخته و نشان می‌دهد که این قارچ‌ها چگونه می‌توانند به افزایش جذب عناصر غذایی و بهبود رشد گیاهان کمک کنند. این مطلب ارتباط نزدیکی با اهداف سایت کشاورز 24 دارد، جایی که کشاورزان می‌توانند اطلاعات علمی و کاربردی در خصوص کشاورزی پایدار، بهینه‌سازی خاک و استفاده از کودهای زیستی پیدا کنند. کشاورز 24 به عنوان منبعی معتبر، مطالب ارزشمندی در زمینه تکنیک‌های نوین کشاورزی و بهبود بهره‌وری خاک در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و بهره‌برداری از این دانش تخصصی به صفحه اصلی سایت کشاورز 24 مراجعه کنید.