فسفرچیست؟
فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاه است که نقشی بسیار مهم و حیاتی در واکنش‌های گیاهی، به‌ویژه تأمین انرژی برای گیاه ایفا می‌کند. برآورد شده است که حدود ۳۰٪ از کاهش عملکرد محصولات، ناشی از کمبود فسفر است. بخش عمده‌ای از فسفر موجود در خاک به‌صورت تثبیت‌شده بوده و برای تأمین فسفر مورد نیاز گیاه، یا باید از کودهای فسفری استفاده کرد یا از روش‌های مختلفی برای آزادسازی فسفر تثبیت‌شده در خاک بهره برد.
جذب فسفر توسط گیاهان به‌شدت به دمای خاک وابسته است و تأمین مقدار کافی آن در اوایل رشد گیاه، به‌ویژه هنگام گرم شدن خاک، اهمیت زیادی دارد. این اهمیت در اندام‌های زایشی گیاه بیشتر نمایان میشود. فسفر در تشکیل بذر نقشی اساسی دارد و به مقدار زیادی در بذر و میوه تجمع می‌یابد. تأمین مناسب فسفر در زراعت، یکی از عوامل مؤثر بر زودرسی محصولات، به‌ویژه غلات، محسوب میشود.
فسفر چه نقشی در گیاهان دارد؟
یکی از نقش‌های مهم فسفات در گیاه، فسفریلاسیون (فسفریل شدن) است. در این واکنش، گروه فسفات طی یک انتقال شیمیایی جابه‌جا شده و در نتیجه، قدرت واکنش‌پذیری ترکیب دریافت‌کننده فسفات افزایش می‌یابد. به طور دقیق، فسفریلاسیون با کاهش موانع انرژی فعال‌سازی، شرایط نامساعد از نظر ترمودینامیکی را در شبکه گیاهی مهار می‌کند. در نتیجه، تعداد واکنش‌هایی که در سیستم‌های زنده امکان‌پذیر هستند، افزایش می‌یابد.
از دیگر مزایای فسفات در گیاهان:
1- افزایش ریشه‌زایی در گیاه و تقویت و توسعه ریشه‌ها.
2- استحکام ساختار گیاه و بهبود فرایند فتوسنتز.
3- کمک به افزایش قطر شاخه‌ها.
4- بهبود باردهی در سال آینده.
5- افزایش شاخه‌های جانبی گیاه.
6- کمک به گل‌دهی گیاهان.
7- مقاوم‌سازی گیاه در برابر بیماری‌های ریشه مانند نماتد و پوسیدگی‌های ریشه.
8- نقش فسفر در فرایند پروتئین‌سازی گیاه، به‌عنوان بخشی از مولکول‌های DNA، RNA و ATP.
9- جلوگیری از ریزش برگ‌ها.
(بدون فسفر، موتور متحرک گیاه از حرکت باز خواهد ایستاد.)
علائم کمبود فسفر در گیاهان:
مقدار کافی فسفر موجب افزایش عملکرد، رشد و نمو مناسب گیاه میشود. در صورت محدودیت فسفر، بیشترین تأثیر آن در کاهش سطح برگ و تعداد برگ‌ها نمایان می‌گردد. همچنین، اثر کمبود فسفر بر رشد جوانه‌ها بیشتر از رشد ریشه است که منجر به کاهش نسبت وزن خشک جوانه به ریشه میشود.
کمبود فسفات باعث کاهش توده ریشه شده و در نتیجه، جذب آب و مواد غذایی را نیز کاهش می‌دهد. به‌طور کلی، کمبود فسفر سرعت پردازش و بهره‌وری کربوهیدرات را کاهش می‌دهد، در حالی که تولید کربوهیدرات از طریق فتوسنتز همچنان ادامه دارد. در نتیجه این فرایند، تجمع تدریجی کربوهیدرات‌ها و ایجاد رنگ سبز تیره در برگ‌ها مشاهده میشود.
در برخی گیاهان، کمبود فسفات باعث تغییر رنگ به بنفش میشود، مانند گوجه‌فرنگی. از آنجا که فسفر در گیاه به‌صورت متحرک است، در شرایط کمبود آن، علائمی مانند کاهش یا توقف رشد و ظهور لکه‌های ارغوانی در برگ‌های پیر مشاهده میشود.
علائم سمّیت فسفر در گیاهان:
استفاده بیش از حد فسفات از جذب عناصر دیگر مانند:آهن (Fe) و روی (zn)جلوگیری کرده و سبب بروز علائم کمبود این عناصر در درختان و گیاهان میشود.
منابع تأمین فسفر گیاهان:
برای تأمین فسفات از کود های سوپر فسفات ساده ،سوپر فسفات تریپل ،مونو آمونیوم فسفات و دی آمونیوم فسفات میتوان استفاده کرد. استفاده از کود های فسفر مایع به همراه آب آبیاری در طول فصل رشد میتواند جایگزین قدرتمندی برای کود های فسفر پودری و گرانول باشد امروزه در برخی از کشورها از جمله آلمان تکنولوژی جدیدی برای تولید کود های فسفره بکار گرفته میشود که فسفر تولید شده در این روش، در خاک تثبیت نشده و حتی به آزاد سازی فسفر تثبیت شده خاک نیز کمک میشود.
مشخصات کلی برخی کود های فسفره:
کود سوپر فسفات ساده (SSP)
تهیه‌شده از سنگ فسفات و اسید سولفوریک، با حداکثر ۱۲ درصد رطوبت. میزان فسفات‌های محلول در آب حداقل ۱۴ درصد بوده و بافت خاک را سست کرده، نفوذپذیری آب را افزایش داده و ریشه گیاه را به رشد تحریک می‌کند.
كود سوپرفسفات تریپل(TSP)
برخلاف سوپرفسفات ساده، در این کود گچ به‌صورت ناخالص وجود ندارد و از سنگ فسفات و اسید فسفریک تولید شده است. میزان فسفات‌های قابل استفاده حداقل ۴۶ درصد، فسفات‌های محلول در آب ۳۹ درصد، اسید فسفریک آزاد حداکثر ۱.۵ درصد و حاوی ۱۴ درصد کلسیم است. همچنین، این کود دارای دانه‌بندی حداقل ۵۵ درصدی با قطری بین ۲ تا ۴ میلی‌متر می‌باشد. این کود اندکی اسیدی است، اما در خاک‌های آهکی تأثیر چشمگیری بر روی pH خاک ندارد.
كود مونوآمونيوم فسفات (MAP)
این کود حاوی ۱۲ درصد نیتروژن و ۶۰ درصد فسفات (P₂O₅) بوده و به‌صورت محلول برای مصارف آبیاری مناسب است. همچنین، گزینه‌ای ایده‌آل برای سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و سایر روش‌های آبیاری تحت فشار محسوب میشود و میتوان از آن به‌راحتی به‌صورت پاششی استفاده کرد.
كود دی آمونيوم فسفات (DAP)
مقدار نیتروژن کل حداقل ۱۴ درصد و فسفات‌های قابل استفاده حداقل ۴۶ درصد بوده، فسفات‌های محلول در آب حداقل ۴۱ درصد برحسب P₂O₅ و رطوبت حداکثر یک درصد است. ۹۵ درصد دانه‌های تولید شده دارای قطر ۲ تا ۴ میلی‌متر هستند. اثر فسفات موجود در این کود بر روی درختان میوه مشابه تأثیر سوپرفسفات تریپل است. خاصیت اسیدی این کود به‌دلیل یون آمونیوم موجود در آن بیشتر از سوپرفسفات می‌باشد.
كود پلی فسفات آمونيوم. (Po3NH4)
موجود در بازار به‌صورت محلول و قابلیت استفاده در انواع سیستم‌های آبیاری. مقدار نیتروژن کل حدود ۱۳ درصد و فسفات قابل جذب ۳۵ درصد می‌باشد. بسیاری از کشاورزان به‌صورت محلول‌پاشی برگی استفاده کرده و علاوه بر اینکه محرک رشد است، بهبوددهنده عملکرد ریشه نیز می‌باشد.
اسيد فسفریک (H3PO4)
از خانواده اسیدهای اصلاح‌کننده خاک‌های با pH بالا که میتوان به‌صورت محرک رشد ریشه در انواع روش‌های آبیاری استفاده کرد. حاوی ۵۴ درصد فسفر (P₂O₅) می‌باشد که در صنایع و بخش‌های مختلف کاربردهای متفاوتی دارد.
کود فسفر اکوسیستم
نسل جدیدی از کودهای فسفر، ترکیب چند منبع فسفر به همراه ماده آلی و کربن آلی است که علاوه بر تأمین فسفات مورد نیاز گیاه، به افزایش رشد ریشه و ترمیم ریشه‌های آسیب‌دیده کمک کرده و از بیماری‌های قارچی ریشه جلوگیری می‌کند.
کود ریشه اکوسیستم: جادوی تقویت ریشه‌ها و رشد گیاهان شما
اگر به دنبال راهی مؤثر برای تقویت ریشه‌ها و بهبود رشد گیاهانتان هستید، کود ریشه اکوسیستم گزینه‌ای بی‌نظیر برای شماست. این کود منحصر به فرد ترکیبی از منابع فسفر، مواد آلی و کربن است که نه تنها به تأمین فسفر مورد نیاز گیاه کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش رشد ریشه‌ها و ترمیم ریشه‌های آسیب‌دیده نیز میشود.
با استفاده از کود ریشه اکوسیستم، گیاهان شما مقاوم‌تر در برابر بیماری‌ها، به‌ویژه بیماری‌های قارچی ریشه، خواهند شد و عملکرد بهتری در تمامی مراحل رشد خواهند داشت. حالا زمان آن رسیده که به گیاهانتان بهترین تغذیه را بدهید.
همین حالا اقدام کنید و بهترین رشد را برای گیاهانتان تجربه کنید.